استاندارد چیست و علامت استاندارد ایران از کجا آمده است؟
استاندارد چيست ؟
استاندارد در لغت به معنی نظم، قاعده، قانون و مفاهيمی از اين قبيل است. اما معنی آن در ارتباط با مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتی ايران كه مسئوليت قانونی تهيه و تدوين استانداردهای ملی را عهده دار می‌باشد عبارت است از :
“تعيين و تدوين ويژگيهای لازم در توليد يک فرآورده و انجام يك خدمت”
اگر بخواهیم نگاهی کاربردی داشته باشیم می توانیم بگوییم استاندارد یعنی زبان مشترک
فوايد استاندارد كردن :
استاندارد كردن دارای فوايد متعددی برای توليد كننده است و مصرف كننده می‌باشد، اهم فوايدی كه در نتيجه رعايت استاندارد نصيب توليد كننده می‌گردد عبارتند از:
– كاهش تنوع
– افزايش سطح توليد
– صرفه جويی در مصرف مواد ، انرژی و نيروی انسانی
– تقليل ضايعات
– بهبود كيفيت فرآورده
– تسهيل در امور انبارداری و حمل و نقل
– گسترش بازرگانی داخلی و خارجی
فوايدی كه نصيب مصرف كننده می‌شود:
– مرغوبيت فرآورده و اطمينان خاطر از دوام ايمنی و كارایی آن
– سهولت در سفارش و استفاده از فرآورده
– پرداخت هزينه كمتر
– دسترسي آسان به قطعات و وسائل قابل تعويض در صورت نياز
انواع استاندارد داخلی:
الف: استاندارد اجباری:
طبق قانون مؤسسه می‌تواند با تصويب شورای عالی استاندارد، اجرای استاندارد كالاها و آئين كاری را كه از نظر ايمنی و يا حفظ سلامت عمومی ضروری باشد اجباری نمايد. در اينصورت اعمال هرگونه نظارت مستمر در اجرای صحيح استاندارد از وظايف مؤسسه است. اين نظارت‌ها شامل نمونه برداری، آزمايش، ارشاد و راهنمايی فنی واحدهای توليدی و واردكنندگان و بالاخره توقيف كالاهای خارج از استاندارد و تعقيب توليد كنندگان متخلف از طريق مراجع قانونی است.
ب:استاندارد تشويقی(غير اجباری)
در موارديكه توليدكنندگان خود به اهميت و فوايد اجرای استاندارد پی می‌برند و آنرا ضابطه اصلی توليد كالای خود قرار می‌دهند، مؤسسه با اعمال نظارت بر چنين واحدهايی و كنترل مستمر كيفيت فرآورده آنان اجازه می‌دهد از علامت استاندارد ايران بر روی محصولات خود استفاده نمايند، در اين حالت مؤسسه بە‌‌منظور تشويق اين قبيل توليدكنندگان هر گونه حمايت و اقدامات لازم را در مورد آنان بەعمل می آورد.
طبقه بندی استاندارد
استاندارد کارخانه ای یا شرکتی(Company standard):
در حوزه یک کارخانه یا شرکت اعتبار داشته و در آن فعالیتهای مختلف تولید، طراحی، آزمون، خدمات پس از فروش، پرسنل، خط مشی مدیریت و …. مورد توجه قرار می گیرد. استانداردهایی نظیر جنرال الکتریک ،زیمنس، سامسونگ، تویوتا و … در این رده جای می گیرند.
استانداردهای انجمنی یا صنفی (Society standard):
مدارک مکتوبی است که حول یک محور صنعتی – فنی و با هدف ایجاد یک زبان بین گروهی تدوین می شود. رشد و توسعه این نوع استاندارد بیشتر در کشور آمریکا بوده که به دلیل کیفیت بالا و تخصصی بودن، اعتبار جهانی پیدا کرده است. برخی مثالها عبارتند از: استانداردهای انجمن آزمون و مواد آمریکا (ASTM ) ، انجمن مهندسان مکانیک آمریکا (ASME )، انجمن جوشکاری آمریکا (AWS) ، انجمن مهندسان خودرو (SAE ) و ….
استانداردهای ملی (National standard):
شامل مستندات و مقررات کیفی، تعاریف، روشهای آزمون و … یک کشور در مورد محصولات خود یا محصولاتی است که در آن کشور اجازه فروش پیدا می کنند. این گروه از استانداردها به وسیله سازمان استاندارد آن کشور با توجه به شرایط مختلف مانند شرایط اقتصادی ، فنی و غیره تهیه می شوند که در تدوین این استانداردها تمامی طرفهای ذینفع از قبیل تولید کننده ، مصرف کننده، اعضای مراکز علمی و پژوهشی، تجاری، سازمانهای دولتی و امثال آن شرکت دارند. استانداردهای ملی به دو دسته اجباری و تشویقی تقسیم می شوند.
استانداردهای اجباری، در رابطه مستقیم با ایمنی، بهداشت، محیط زیست و یا تجارت بوده و به طور قانونی از نظر اجرا، اجباری اعلام می شوند. استانداردهای تشویقی، استانداردهایی هستند که تولید کننده با توجه به توان بالای تولید و همچنین علاقمندی و موافقت خود تمایل به اجرای آن دارد . از جمله استانداردهای ملی می توان به استاندارد ملی ایران (INSO ) ، آمریکا (ANSI ) آلمان (DIN )، چین (GB) و … اشاره کرد.
استانداردهای منطقه ای (Regional standard):
عواملی نظیر موفقیت جغرافیایی، فرهنگ، سیاست، واردات و صادرات و امثال آن برخی از کشورهای همسایه را بر آن می دارد تا مشترکا” مبادرت به تدوین استانداردهای منطقه ای (Regional standard) نمایند تا تجارت و تبادل کالا آسانتر شود. برخی از این استانداردها عبارتند از استاندارداروپا (EN) ، استانداردکشورهای عربی (ASMO) ، استانداردکشورهای آفریقایی (ARSO) و استانداردکشورهای آمریکایی یا پان آمریکن (COPANT)
استانداردهای بین المللی (International standard):
برای ایجاد هماهنگی و نیز گسترش همکاریهای جهانی در خصوص فعالیتهای اقتصادی، فنی، علمی و تحقیقاتی تدوین می شوند. مهمترین آنها عبارتند از: استاندارد ایزو (ISO) و استاندارد کمیسیون بین المللی الکتروتکنیک (IEC)
آشنایی با چند استاندارد پر کاربرد
بحث آشنایی با استانداردها ناتمام خواهد بود اگر با نمونه هایی از آنها آشنا نشویم. در زیر سعی کرده ایم شما را با برخی از مرسوم ترین و پرکاربردترین آنها آشنا کنیم.
استانداردASTM
نام کامل آن American Society for Testing and Materials یا انجمن آمریکایی آزمون و مواد است که با کوششهای بنجامین دادلی ذر سال ۱۸۹۸ برای سر و سامان دادن به تولید ریلهای راه آهن تاسیس شد. حدود ۱۳۰۰۰ استانداردASTM بیش از ۱۴۰ صنعت مختلف از فولاد و نیروگاه هسته ای گرفته تا پارچه و ماژیک وایت برد را پوشش می دهند.
استانداردASME
انجمن مهندسان مکانیک آمریکا یا American Society of Mechanical Engineers در ۱۸۸۰ تاسیس شده است. ۶۰۰ استانداردوکد این انجمن در صنایع گوناگونی بویژه ساخت مخازن تحت فشار، لوله کشی صنعتی (پایپینگ)، خطوط انتقال گاز و محصولات نفتی و نیز ساخت نیروگاههای هسته ای کاربرد دارند. جالب است بدانیم اصلی ترین مرجع تهیه دستور العمل جوشکاری، تایید آن و آزمون جوشکار که به مدارک WPS-PQR-WPQ معروف است ASME Section 9 است.
استانداردAPI
انجمن نفت آمریکا یا American Petroleum Institute از سال ۱۹۲۴ استانداردهای عمده صنعت نفت و گاز را تدوین می کند. اگرچه تعداد این استانداردها ۵۵۰ تا است اما گستره ی وسیعی از تجهیزات مانند مخازن ذخیره، پمپها، کمپرسورها، توربینها، تجهیزات سر چاهی و درون چاهی، لوله های انتقال و … را در بر می گیرد.
استانداردAWS
حتی وقتی یک جوشکار ساختمان می گوید با الکترود ۶۰۱۳ جوشکاری کرده ام به طور ناخودآگاه به استاندارد AWS اشاره می کند. American Welding Society یا انجمن جوشکاری آمریکا از ۱۹۱۹ سردمدار فعالیت های جوشکاری و برشکاری و سایر فرآیندهای مرتبط است. دامنه ی فعالیتهای AWS فقط به انتشار و به روز نگه داشتن ۲۵۰ کد و استانداردش محدود نمی شود بلکه بیش از ۳۰۰ عنوان کتاب و مجموعه مقالات نیز دارد و از سوی دیگر به تایید صلاحیت و ارائه گواهی به جوشکاران و بازرسان جوش نیز می پردازد.
استانداردEN
این استاندارد که از عبارت European Norm گرفته شده است، در سال ۱۹۶۱ تاسیس شده است تا خدماتش را به ۵۰۰ میلیون جمعیت و ۲۷ کشور اتحادیه اروپا ارائه کند. نشان مشهور CE را که حتما دیده اید نشانگر انطباق آن محصول با قوانین و استانداردهای اتحادیه اروپاست.
استانداردDIN
استاندارد ملی آلمان یا همان Deutsches Institut für Normung از سال ۱۹۱۷ به امر تدوین استاندارد می پردازد. مطمئن هستم شگفت زده خواهید شد اگر بدانید که همه ی ما بارها از یکی از استانداردهای DIN استفاده کرده ایم. کنجکاو شده اید بدانید مگر نه؟ حتما شما صدها بار از اصطلاح کاغذ A4 یا A3 استفاده کرده اید و جالب است بدانید این نامگذاری اولین بار در استاندارد DIN 476 در سال ۱۹۲۲ میلادی معرفی شده است.
این نکته هم گفتنی است که اساس نرم افزار و کتاب “کلید فولاد” بر سیستم کد گذاری واحد انواع فولاد استوار است که توسط DIN در سال ۱۹۴۲ و به دستور مستقیم وزارت جنگ آن موقع آلمان ابداع گردید تا مشکلات کمتری متوجه بخشهای مهندسی و تضمین کیفیت صنایع جنگ افزار سازی آن کشور گردد.
استانداردISO
نمایندگان ۲۵ کشور در تاریخ ۱۴ اکتبر ۱۹۴۶ میلادی برابر با ۲۲ مهر ماه ۱۳۲۵ خورشیدی در لندن گرد هم آمدند و پس از مذاکرات طولانی سرانجام برای تاسیس سازمان بین المللی استاندارد ISO که کوتاه شده International Organization for Standardization است توافق نمودند. این سازمان رسما” در فوریه ۱۹۴۷ در شهر ژنو سوئیس کار خود را آغاز نمود. زمینه فعالیتهای سازمان ISO دارای هیچگونه محدودیتی نیست و در برگیرنده کلیه شاخه های تخصصی است و تنها در خصوص برق و الکترونیک که بر عهده IEC است، فعالیت نمی کند. تا سال ۲۰۲۰ میلادی ISO بیش از ۲۳۰۰۰ نسخه منتشر کرده است. همه ساله ۲۲ مهر به عنوان روز جهانی “استاندارد” گرامی داشته می شود.
استاندارد ملی ایران INSO-ISIRI
تعجب نکنید که چرا دو عنوان انگلیسی را نوشته ایم. دلیلش ساده است. ISIRI از Institute of Standards and Industrial Research of Iran (موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران) گرفته شده که زیر نظر وزارت صنایع قرار داشت و از سال ۱۳۹۰ به INSO یا همان سازمان ملی استاندارد (Iranian National Standard Organization) تغییر نام داده و زیر نظر مستقیم ریاست جمهوری قرار گرفت. تشکیلات استاندارد ملی ایران از سال ۱۳۰۴ خورشیدی شکل گرفته است و تا کنون حدود ۲۸۰۰۰ استاندارد ملی تدوین شده است.
نشان استاندارد ایران دارای یک کادر اصلی است که به صورت S لاتین است و می تواند هم گویای واژه safety (ایمنی ) و هم علامت اختصاری ( Standard ) باشد. طرح داخل نشان واژه ” ایران” است و در صورتیکه نشان وارونه شود علامت اختصاری موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران به زبان انگلیسی (ISIRI ) مشاهده می گردد. این نشان توسط گرافیست معاصر کشورمان روانشاد مرتضی ممیز طراحی شده است.
علامت استاندارد ایران از کجا آمده است؟
14 اکتبر(22 مهر) هرسال، به نام «روزجهانی استاندارد» نامگذاری شده است.
شاید اما شناخته شده ترین نشانه استاندارد و روزش، علامتی باشد که برروی محصولات ایرانی درج می شود تا مطمئن باشیم آن محصول، حداقل های لازم برای قابل اطمینان بودن را دارد.
«موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران» نام رسمی ارگانی است که وظیفه تهیه استانداردها را برای کالاهای گوناگون بر عهده دارد و این آرم استاندارد را برای کالاها صادر می‌کند. نام انگلیسی این سازمان به صورت Institute of Standard and Industrial Research of Iran است که اگر حروف اول این کلمات را کنار هم بگذاریم به عبارت ISIRI می‌رسیم و البته یک علامت معروف که هرروز بارها و بارها آن را می بینیم و به آن اعتماد می کنیم. طراح این علامت، یکی از مشهورترین گرافیست های ایرانی است.
مرحوم “مرتضی ممیز” طراح علامت استاندارد ایران است که این آرم را در سال 1364 طراحی کرده است.
پدر گرافیک نوین ایران در چهارم شهریور ۱۳۱۵متولد و در سال ۱۳۴۴در رشته نقاشی از دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. ممیز تحصیلات خود را در ۱۹۶۸میلادی در مدرسه عالی هنرهای تزئینی پاریس رشته طراحی غرفه و ویترین و معماری داخلی ادامه داد و پس از بازگشت به ایران به فعالیت در زمینه تصویرسازی و گرافیك پرداخت. طراحی بسیاری از آرم ها و نمادهای معروف در ایران نتیجه هنر اوست.
خود مرحوم ممیز، داستان طراحی این آرم را این طور تعریف کرده است: “در طراحی نشانه ی استاندارد توانستم از قلمی استفاده کنم که به خوبی حروف اختصاری ISIRI تبدیل به کلمه ی ایران کند. دوست داشتم کادر فلش مانندی اطراف نوشته را ببندد.
کادری که دو زاویه ی آن کاملاً تیز و دو زاویه ی دیگر منحنی و نرم باشد، تا در نهایت خلاصه، فلش حداکثر و حداقل را که هدف داوری مؤسسه در محصولات است نشان دهد. اما این حد سادگی برای سفارش دهنده کافی نبود؛ با اضافه کردن خطوط بیشتر حالت فلش را نمایان تر کردم.”
ممیز در تحلیل این آرم هم این طور نوشته است:
1- آرم استاندارد به صورت دو فلش رو به بالا و رو به پایین است و نمایش دهنده ی مفهوم حداقل و حد اکثر می باشد.و اصل مسئله استاندارد نیز همین مفهوم است.
2- گذاشتن خط(نوشته) در وسط آرم دقیقا در وسط حداقل و حداکثر نمایش بعد دیگری از استاندارد است.
3- چهارگوش بودن ابعاد آرم نمایش توازن و تعادل در امر استاندارد و نیز حد وسط منطقی جهت هر چیز استاندارد می باشد و چهارگوش بودن و تساوی خطوط از هر طرف باعث می شود که جهت خاصی نشان داده نشود تا کمک به مفهوم استاندارد کند.
4- کاراکتر حروف ISIRI که مخفف کلمه انگلیسی استاندارد است به شکلی است که وقتی برعکس به آن نگاه می کنیم کلمه فارسی ایران خوانده می شود.
5- به جای کلمه ISIRI یا ایران علائم استاندارد فلزات و مصنوعات گذاشته می شود که آنها به صورت دایره های نقطه مانند گرد است و جای آنها درست در وسط علامت و در جای نوشت.
دیدگاهتان را بنویسید